Seçimin olağan tarihi 18 Haziran 2023’tür. Ancak Ocak ayında erken seçim tartışmaları yoğunlaşmıştır. Bu makalede Anayasa ve seçim mevzuatı çerçevesinde erken seçim kararı almaya yetkili makamlar ve hukuki sonuçları üzerinde durulacaktır.
1. Olağan Seçim Takvimi Ne Zaman?
Anayasa’nın 77. maddesine göre “Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır”. Anayasa’nın 101. maddesinde “Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır” dedikten sonra son fıkrada “Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin diğer usul ve esaslar kanunla düzenlenir” denilmektedir. Yeni sistemde milletvekili seçimleri ile Cumhurbaşkanlığı seçimleri birlikte yapılmak zorundadır. Bu nedenle seçim takvimine ilişkin süreç 10/6/1983 tarih ve 2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanunu ile 19/1/2012 tarih ve 6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu birlikte uygulanarak belirlenmelidir.
Ancak aynı konuda iki Kanun arasında farklılık bulunması halinde Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun esas alınması gerekmektedir. 6271 sayılı Kanun’un “Seçimde uygulanacak genel ilkeler” kenar başlıklı 2. maddesinin 5. fıkrasına göre, “Bu Kanunda özel hüküm bulunmayan hâllerde 298 sayılı Kanun, 22/4/1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu, 10/6/1983 tarihli ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu, 18/1/1984 tarihli ve 2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun, 23/5/1987 tarihli ve 3376 sayılı Anayasa Değişikliklerinin Halkoyuna Sunulması Hakkında Kanun ile bunların ek ve değişikliklerinin bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır”. Dolayısıyla birlikte seçim takvimine ilişkin süreler bakımından farklılık olması halinde hem sonraki tarihli olması hem de özel hüküm gereğince Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun esas alınması gerekmektedir.
Hem Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nda hem de Milletvekili Seçimi Kanunu’nda “seçim dönemi, seçimin başlangıcı” düzenlenmiştir. Milletvekili Seçimi Kanunu’nun “Seçim dönemi, seçimin başlangıcı ve seçim günü” kenar başlıklı 6. maddesine göre, “Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri beş yılda bir Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte aynı gün yapılır (f.1). Bir önceki seçimin yapıldığı tarihten itibaren beş yılın dolmasından önceki son Pazar günü oy verilir. Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak altmış günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç tarihidir (f.2)”. Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun “Seçim dönemi, seçim döneminin başlangıcı ve seçimlerin tamamlanması” kenar başlıklı 3. maddesinde, “Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır (f.1). Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev sürelerinin dolmasından önceki son Pazar günü oy verme günüdür. Görev süresi, birlikte yapılan bir önceki seçim tarihi esas alınarak belirlenir. Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak altmış günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç tarihidir (f.3)”.
Görüldüğü gibi her iki Kanun’da da benzer şekilde seçim dönemi beş yıl olarak düzenlenmiştir. Seçimin başlangıcı bir önceki seçimin yapıldığı tarih olan 24 Haziran 2018’den itibaren beş yılın dolmasından önceki son Pazar günü yani 18 Haziran 2023 tarihidir. Bir başka ifade ile 24 Haziran’da 5 yıl dolmakta ancak bu tarihten bir önceki Pazar 18 Haziran tarihine geldiğinden seçimin olağan günü 18 Haziran 2023 tarihidir. Seçimin başlangıcı 18 Haziran oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak 60. gün seçimin başlangıç günüdür. Bu tarihte 20 Nisan 2023’tür. Dolayısıyla zamanında seçimin başlangıç tarihi 20 Nisan, oy verme günü 18 Haziran 2023’tür. Seçim kanunlarında seçimin başlangıç tarihi ve oy verme günü açıkça düzenlenmiştir.
2. Seçimlerin Yenilenmesi Yoluyla Seçim Gününün Öne Çekilmesi
Anayasa’nın “Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin yenilenmesi” kenar başlıklı 116. maddesine göre, “Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır (f.1). Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır (f.1)”. TBMM beşte üç çoğunlukla, Cumhurbaşkanı tek başına herhangi bir koşul aranmadan seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Milletvekili Seçimi Kanunu’nun “Seçimin yenilenmesi” kenar başlıklı 8. maddesine göre “Seçim dönemi bitmeden önce, seçimin yenilenmesine Türkiye Büyük Millet Meclisi veya Cumhurbaşkanınca karar verilmesi halinde, durum Bakanlar Kurulu tarafından kırksekiz saat içinde ilan olunur (f.1). (Değişik fıkra: 10/9/1987-3403/4 md.) Yenileme kararı Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından verilmişse Meclis, seçimin yapılacağı tarihi de belirler. Yenileme kararının Cumhurbaşkanınca verilmesi halinde, bu kararın verildiği günden sonra gelen doksanıncı günü takip eden ilk Pazar günü oy verilir (f.2)”. Ancak bu hükmün daha sonraki tarihli olan Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu karşısında uygulama alanı kalmamıştır. Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun 3. maddesinin (Değişik: 25/4/2018-7140/3 md.) 4. fıkrasına göre, “Seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi hâlinde bu karar kırksekiz saat içinde Resmî Gazete’de yayımlanarak ilân olunur. Bu kararın verildiği günden sonra gelen altmışıncı günü takip eden ilk Pazar günü Cumhurbaşkanı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi birlikte yapılır”. Dolayısıyla seçimlerin yenilenmesine TBMM karar vermiş olsa da seçimler 60 günlük süre içinde yapılması gerekmektedir. Cumhurbaşkanının karar vermiş olması halinde 90 günlük süre değil, 60 günlük süre uygulanmalıdır. Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 8. maddesi, sonraki tarihli Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun 3. maddesi ile zımnen ilga olmuştur.
Seçim dönemi bitmeden önce (24 Haziran 2023) ister TBMM, isterse de Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar versin, seçim tarihi 18 Haziran tarihinden önceki bir tarihe çekilirse bunun adı “seçimlerin yenilenmesi yoluyla erken seçim”dir. İster TBMM, isterse de Cumhurbaşkanı 18 Haziran tarihinden önceki bir tarihte seçim yapılmak üzere seçimlerin yenilenmesine karar verirse, bu karar 48 saat içinde Resmi Gazete’de yayımlanır. Resmi Gazete’de yayımlanma tarihi değil seçimlerin yenilenmesi kararının alındığı tarihten sonra gelen 60. günü takip eden ilk Pazar günü seçim günü olarak belirlenmelidir. Bu tarih 20 Nisan sonrası bir tarih de olsa yine de erken seçim olacaktır. Erken seçim, seçimin başlangıç tarihine göre değil, “seçim dönemi bitmeden önce” seçimlerin yenilenmesi kararı ile gerçekleşmektedir. Seçim dönemi bitmeden önce TBMM veya Cumhurbaşkanı seçimleri yenileme kararı alabilir ve bu her durumda erken seçim demektir.
Seçimlerin yenilenmesine ister TBMM, isterse de Cumhurbaşkanı karar versin 31/3/2022 tarih ve 7393 sayılı “Milletvekili Seçimi Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un uygulanma tarihi hakkında bir farklılık doğurmamaktadır. Anayasa’nın 67. maddesinin son fıkrasına göre, “Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz”. Bu fıkradaki seçimler ifadesi “seçim günü” olarak anlaşılmalıdır. Hem Milletvekili hem de Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nda “Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır” (m.3/1) denilmektedir. Nitekim Milletvekili Seçimi Kanununda seçimler “Seçim Öncesi İşleri”, “Seçim Günü İşleri” ve “Seçimden Sonra Yapılacak İşler” olarak ayrılmıştır. Dolayısıyla seçim öncesi işlemler seçimin başlangıç tarihinden sonra olsa da seçim günü seçimleri ifade etmektedir. Bu kapsamda 7393 sayılı Kanun 6 Nisan 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdiğinden 6 Nisan 2023 tarihinden önce yapılacak bir seçimde uygulanmayacaktır. Bu durumda 6 Nisan ile 24 Haziran tarihleri arasında yapılacak erken veya zamanında seçimde 7393 sayılı Kanun uygulanacaktır. Cumhurbaşkanı seçimlerde 7393 sayılı Kanun’un uygulanmasını istiyorsa, 6 Nisan ile 18 Haziran tarihleri arasındaki herhangi bir Pazar günü için seçim tarihi belirleyebilir. Belirlenen tarihten en az 60 gün önce bu kararı alması gerekmektedir. 7393 sayılı Kanun’un bu seçimlerde uygulanması istenmiyorsa TBMM 3/5 çoğunlukla seçimlerin 6 Nisan’dan önce yapılması kararı verebilir.
İster TBMM, isterse de Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar versin, bu durum mevcut Cumhurbaşkanının görev süreni etkilemez. Daha önce 23.06.2018 ve 9 Şubat 2022 tarihli “Mevcut Cumhurbaşkanı Yeniden Seçilebilir mi?” başlıklı yazılarımda ortaya koyduğum gerekçelerle, mevcut Cumhurbaşkanının 1. görev dönemi olduğunu değerlendirmekteyim[1]. Bu konuya ilişkin argümanlarımı kısaca hatırlatmak isterim. Buna göre sistem değişmiş başkanlık sistemine geçilmiş ve tüm başkanlık sistemlerinde başkanlar iki defa seçilir. Böylece birinci döneminin hesabını verir. Mevcut cumhurbaşkanı tekrar seçilemez demek başkanlık yetkilerini kullandığı birinci dönemin hesabını Millete vermesin demektir. Seçim kanunlarına da bakıldığında görüldüğü gibi birlikte yapılmayan seçim Cumhurbaşkanının 1. dönemi olamaz. 2017 Anayasa Değişikliği ile maddenin kenar başlığı dahil 101. madde bütünüyle değiştirilmiştir. Bu nedenle “Adaylık ve seçimi” kenar başlıklı 101. maddenin önüne değişiklik tarihi tüm madde için geçerli olacak şekilde “(Değişik: 21/1/2017-6771/7 md.)” gösterilmiştir. Dolayısıyla bu tarihten sonra yapılan ilk birlikte seçim, yeni sistemde Cumhurbaşkanının 1. dönemidir. Seçim tarihinin TBMM veya Cumhurbaşkanı tarafından öne çekilmesi, mevcut Cumhurbaşkanının aday olmasını etkilemez.
3. Yüksek Seçim Kurulu Tarafından Seçim Gününün Öne Çekilmesi
Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun 2. maddesinin 5. fıkrasında seçim “Bu Kanunda özel hüküm bulunmayan hâllerde” diğer seçim kanunlarının “bu Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır” denilmektedir. Aynı maddenin 6. fıkrasında ise “Yüksek Seçim Kurulu, Cumhurbaşkanı seçimlerinin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapmak ve yaptırmak amacıyla, gerekli ilke kararları almaya, beşinci fıkrada sayılan kanunlar ile bu Kanunda seçimle ilgili olarak yer alan bütün süreleri gerektiğinde kısaltarak tespit ve ilâna yetkilidir.” denilmektedir. Ancak bu düzenlemeden hareketle, YSK’nın seçimlerin başlangıç ve oy verme gününü öne çekebileceği kabul edilemez.
Anayasa’nın 79. maddesine göre, Yüksek Seçim Kurulu, “Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma” görev ve yetkisine sahiptir. Dolayısıyla YSK seçimlerin başlamasından bitimine kadar yetkiliyken, seçimlerin başlaması ve seçim gününü belirleme konusunda karar veremez. Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nun 2. maddesinin 6. fıkrasında yer alan “seçimle ilgili olarak yer alan bütün süreler” ibaresi seçimlerin yapılacağı günü belirleme yetkisini YSK’ya vermez.
Nitekim YSK’nın yerleşik içtihadına göre, “Seçimle ilgili işlemlerin bir bölümünün hangi sürelerde yapılması gerektiği ilgili kanunlarda belirtilmiş, bir bölümünde ise, kanunlarda süre tespit edilmemiştir. Bu itibarla seçim sürecinin başlaması ile oy verme gününe kadar bütün ilgililerce yapılması gereken yasal işlemlerin de bir takvime bağlanması zorunlu bulunmaktadır. Kanunlar oy verme ile ilgili sonuçlanacak olan seçim süreci içerisinde seçim kurullarına, siyasi partilere, vatandaşlara ve tüm ilgililere sürelere tabi olarak görevler vermiş, yetki ve haklar tanımış, ayrıca Yüksek Seçim Kuruluna, seçim yasalarının kimi seçim iş ve işlemlerine ilişkin olarak tespit ettiği süreleri gerektiğinde makul ölçüler içinde kısaltarak uygulayabilme olanağı vermiştir”[2]. Dolayısıyla Milletvekili Seçimi Kanunu ve Cumhurbaşkanı seçimi Kanunu’nda seçimin başlangıç ve oy verme günü açıkça düzenlenmiştir. YSK bu sürelere uymak zorundadır. Bu sürelere uygun olarak seçim takvimini belirleyecek ve diğer sürelere ilişkin kısaltmalar yapabilecektir.
06.01.2023
Prof.Dr. Abdurrahman EREN
[1] http://www.kanuniesasi.com/2022/02/09/mevcut-cumhurbaskani-yeniden-secilebilir-mi/, 06.01.2023.
[2] https://www.ysk.gov.tr/doc/karar/dosya/77906/2018-1105.pdf, 06.01.2023.